Người đặt nền móng cho khoa học công nghệ vũ trụ Việt Nam
GS. Viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu có may mắn được làm việc trực tiếp dưới sự lãnh đạo của Đại tướng Võ Nguyên Giáp để tổ chức chuyến bay vũ trụ Liên Xô-Việt Nam vào năm 1980.
Cuối năm 1978 Chính phủ Liên Xô và Chính phủ Việt Nam quyết định tổ chức chuyến bay vũ trụ Liên Xô - Việt Nam trên tàu vũ trụ của Liên Xô, với sự tham gia của phi công Việt Nam. Sau đó Chính phủ ta thành lập Ban chỉ đạo tổ chức chuyến bay vũ trụ Liên Xô - Việt Nam do Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Phó Thủ tướng Chính phủ, làm Trưởng ban. Tham gia Ban chỉ đạo có đại diện các cơ quan nhà nước có liên quan. Thiếu tướng Vũ Xuân Chiêm, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng được Đại tướng chỉ định là Phó Trưởng ban phụ trách tuyển chọn và đào tạo phi công vũ trụ.
Tôi có vinh dự được Đại tướng chỉ định làm Phó Trưởng ban phụ trách chương trình khoa học của Việt Nam trong chuyến bay vũ trụ này. Đại tướng gọi tôi đến làm việc tại phòng làm việc của Đại tướng ở số nhà 30 phố Hoàng Diệu và giao nhiệm vụ cho tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu cần được tiến hành trên tàu vũ trụ và soạn thảo chương trình khoa học của Việt Nam trong chuyến bay. Đại tướng căn dặn tôi: đây là thời cơ tốt nhất để Việt Nam bắt đầu tiến hành một chương trình quốc gia nghiên cứu sử dụng không gian vũ trụ vào mục đích hòa bình với sự giúp đỡ tận tình của Liên Xô. Đại tướng động viên tôi: hãy cố lên, cần Chính phủ tạo cho các nhà khoa học những điều kiện gì, cứ viết thư gửi thẳng đến Đại tướng, Đại tướng sẽ trực tiếp giải quyết. Tôi hết sức vui mừng về Viện xin ý kiến chỉ đạo của bác Trần Đại Nghĩa rồi triệu tập viện trưởng một số viện có liên quan và đề nghị các viện đề xuất. Ngoài ra tôi cũng đến làm việc với một số cơ quan khoa học ngoài Viện Khoa học Việt Nam mời tham gia.
GS. Viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu trong buổi làm việc với Đại tướng Võ Nguyên Giáp
Sau một thời gian thảo luận, giới khoa học đã soạn thảo xong chương trình khoa học của Việt Nam trong chuyến bay vũ trụ Liên Xô - Việt Nam với các nội dung như sau:
Về vật lý và công nghệ vũ trụ: tiến hành hai thí nghiệm về nuôi đơn tinh thể bán dẫn trong điều kiện không trọng lượng (do Viện Vật lý thực hiện). Hai thí nghiệm này chỉ có thể được chuẩn bị tại Liên Xô hoặc Cộng hòa dân chủ Đức, cho nên tôi đề nghị Chính phủ cử hai nhóm vật lý đi chuẩn bị thí nghiệm ở nước ngoài, một nhóm đi Liên Xô, một nhóm đi Cộng hòa dân chủ Đức.
Về sinh học vũ trụ: tiến hành hai thí nghiệm nuôi bèo hoa dâu và trồng khoai lang trên vũ trụ, với định hướng tạo nguồn thức ăn cho phi công vũ trụ trong các chuyến bay vũ trụ dài ngày trong tương lai (do Viện Sinh vật thực hiện).
Về y học vũ trụ: nghiên cứu thử nghiệm tác dụng của cây đinh lăng đối với việc tăng cường thể lực của phi công vũ trụ (do Học viện Quân y thực hiện).
Về viễn thám: phi công vũ trụ Việt Nam sẽ chụp ảnh đa phổ bằng máy ảnh quang học đa phổ MKF6 của CHDC Đức mỗi khi tàu vũ trụ bay qua lãnh thổ Việt Nam. Các chuyên gia CHDC Đức sẽ sang làm việc ở Việt Nam và dùng máy ảnh quang học đa phổ MKF6 đặt trên máy bay quân sự của Việt Nam để đồng thời chụp ảnh các vùng lãnh thổ mà phi công vũ trụ Việt Nam chụp từ vũ trụ để so sánh. Cũng đúng vào lúc chụp ảnh từ vũ trụ và từ máy bay, Viện Khoa học Việt Nam tổ chức các đoàn khoa học về trái đất và thực vật học đi khảo sát thực địa tại các vùng được chụp ảnh để đối chiếu thông tin trên hai loại ảnh và thực tế tại hiện trường, trên cơ sở đó xây dựng quy trình giải đoán ảnh. Quy trình được thiết lập và sau này được giới khoa học Việt Nam sử dụng thường xuyên để giải đoán ảnh viễn thám do Liên Xô thường xuyên cung cấp. Nội dung này là lớn nhất, khó khăn nhất và đòi hỏi sự tham gia của không quân cũng như của Cục Đo đạc và Bản đồ quân sự.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp phát biểu tại buổi làm việc
Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã xét duyệt nội dung chương trình và giao nhiệm vụ cho các cơ quan trong Chính phủ giải quyết tất cả các yêu cầu của chúng tôi. Phi công vũ trụ Phạm Tuân đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ tiến hành các thí nghiệm của Việt Nam trên tàu vũ trụ. Chương trình khoa học của chuyến bay vũ trụ Liên Xô - Việt Nam năm 1980 đã thành công tốt đẹp và là sự khởi đầu tuyệt vời của sự nghiệp nghiên cứu sử dụng không gian vũ trụ vào mục đích hòa bình ở nước ta. Đại tướng đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử phát triển khoa học và công nghệ vũ trụ của Việt Nam.