Đền Cửa Ông thuộc địa phận phường Cửa Ông, thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, được Nhà nước xếp hạng là di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia và là một trong những di tích lịch sử văn hóa nhà Trần nổi tiếng của vùng Đông Bắc. Đền Cửa Ông thờ chủ thần chính là Đức Ông Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng - một danh tướng của nhà Trần, người con thứ ba của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, đã có nhiều công lao trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông thế kỷ 13. Ông đã cùng binh sỹ đóng quân tại Cửa Suốt (tên cũ của Cửa Ông) bảo vệ biên giới và lãnh hải vùng Đông Bắc Tổ quốc. Do có công lao lớn với đất nước, ông được vua Trần Anh Tông phong tước Hưng Nhượng Đại Vương. Khi mất, ông được vua phong là Thượng đẳng Phúc thần và cho lập miếu thờ ở Cửa Suốt (nay là Cửa Ông). Đền Cửa Ông là nơi duy nhất thờ đầy đủ gia thất Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn và các nhân thần là những dũng tướng tài ba thao lược thời nhà Trần như: Yết Kiêu, Dã Tượng, Trần Khánh Dư, Đỗ Khắc Trung, Phạm Ngũ Lão, Lê Phụ Trần...
Đền Cửa Ông trước đây được xây dựng thành ba khu, đền Hạ, đền Trung và đền Thượng, sau này đền Hạ và đền Trung bị bom Mỹ phá hủy. Đền tọa lạc trên một ngọn đồi cao khoảng 100 mét nhìn xuống vịnh Bái Tử Long ở phía nam, hai bên có hai ngọn đồi nhỏ hộ vệ, phù hợp với quy tắc Tả Thanh Long, Hữu Bạch Hổ, sau lưng là dãy núi xanh chạy dài qua Cẩm Phả, Mông Dương. Phía trước đền Thượng có một tam quan, bên trái là khu nhà để khách thập phương sắp lễ vào đền, bên phải là một ngôi chùa, phía sau là lăng Trần Quốc Tảng. Đền Cửa Ông hiện còn lưu giữ 34 pho tượng quý, có giá trị nghệ thuật cao, được chạm khắc công phu.
Khu Di tích lịch sử - văn hóa Đền Cửa Ông
Lễ hội Đền Cửa Ông lần thứ 11 năm 2016 sẽ bao gồm 2 phần: phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm nghi lễ dâng hương tưởng nhớ đến Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng và các nhân thần thờ tại khu di tích, lễ rước Đức Ông vi hành khu an ngự và dừng chân tại khuôn viên Tượng Đài. Tại đây sẽ diễn ra màn trống hội, múa sinh tiền, dâng hoa, múa rồng và diễn vở thần tích về Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng.
Các phần nghi lễ của Lễ hội diễn ra trang nghiêm, thành kính
Diễn thần tích Đức Ông
Các phần nghi lễ của Lễ hội diễn ra trang nghiêm, thành kính đã tái hiện lại lịch sử, công lao to lớn của các bậc “Khai quốc công thần”, những người có công với đất nước. Đây là dịp để mỗi người thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” và cầu mong cho dân giàu, nước mạnh, gia đình hạnh phúc, khơi dậy lòng tự hào dân tộc, lòng nhân ái và trách nhiệm công dân đối với đất nước.
Vào mỗi dịp tham gia lễ hội Đền Cửa Ông, du khách còn được chứng kiến và tham gia các hoạt động văn hóa như: thi bày mâm cỗ hoa quả, dâng lễ vật lên Đức Ông cùng với những Hội thi trò chơi dân gian mang đậm nét văn hóa truyền thống như: cờ bỏi, cờ người, nấu cơm, bịt mắt đập niêu, bịt mắt đánh trống, đẩy gậy, chọi gà, tổ tôm điếm, đua thuyền, hát quan họ, kéo co...
Các trò chơi khơi dậy lại nét truyền thống văn hóa xưa của ông cha, làm sống lại đời sống văn hóa nhiều màu sắc, độc đáo, vui tươi, rộn ràng, hứa hẹn thu hút đông đảo nhân dân và du khách thập phương tham gia và cổ vũ. Ngoài ra, Ban tổ chức còn trưng bày ảnh nghệ thuật về lễ hội và quần thể khu di tích, tổ chức ngâm thơ và trưng bày các bài thơ ca ngợi phong cảnh Cửa Ông, Đền và Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng.
Để bảo đảm an toàn cho du khách đến đền Cửa Ông tham quan và dự lễ hội, TP. Cẩm Phả và phường Cửa Ông đã xây dựng kế hoạch, tăng cường lực lượng làm công tác an ninh trật tự, phòng chống cháy nổ, vệ sinh môi trường, y tế, bố trí nơi đón tiếp và thường trực để giải quyết công việc tại nhà khách của khu di tích nhằm đảm bảo và tạo điều kiện tốt nhất cho du khách tham quan, vãn cảnh Đền, mang lại sự hài lòng và ấn tượng tốt đẹp cho du khách.
Lễ hội Đền Cửa Ông không chỉ là dịp để thế hệ cháu con hôm nay ôn lại truyền thống đấu tranh kiên cường chống giặc ngoại xâm của ông cha ta, khơi dậy lòng tự hào dân tộc mà còn là dịp để du khách được hòa mình vào không gian văn hóa linh thiêng, góp phần phát huy những nét đẹp truyền thống giàu bản sắc văn hóa, tạo nên hình ảnh đẹp cho TP. Cẩm Phả nói chung và phường Cửa Ông nói riêng với du khách thập phương và quốc tế.